همه چیز راجع به شیرها – ایران فورفان
شیر، با یال باشکوه و غرش قدرتمندش، به عنوان “سلطان جنگل” شناخته می‌شود. این موجودات باشکوه، که زمانی در سراسر آفریقا، آسیا و اروپا پرسه می‌زدند، نقشی حیاتی در اکوسیستم‌های مختلف ایفا می‌کردند.
اما متاسفانه، شیرها در حال حاضر در معرض خطر انقراض هستند. از دست دادن زیستگاه، شکار و درگیری با انسان ها، این موجودات باورنکردنی را در آستانه نابودی قرار داده است.
در این نوشتار، سفری به دنیای شیرها خواهیم داشت و حقایقی شگفت‌انگیز راجع به این حیوانات شگفت‌انگیز را کشف خواهیم کرد. از رفتارهای اجتماعی منحصر به فرد آنها تا توانایی‌های شکار چشمگیرشان، به درک عمیق‌تری از این موجودات باورنکردنی و خطراتی که با آن روبرو هستند، دست خواهیم یافت.
مشخصات ظاهری شیر
ارتفاع شانه شیر ۱۴ سانتی متر بلندتر از ببر می باشد و به همین دلیل بلند قامت ترین گربه سان محسوب می شود و از لحاظ وزن و اندازه جثه شیر در خانواده سرده بعد از ببر دومین مقام را دارد .
در بین شیرها تشخیص ماده و نر به راحتی با تفاوت‌های ظاهری مشخص است و تنها اعضای خانواده گربه سانان هستند که دودیسی جنسی دارند .
وزن شیر بالغ در بین ماده ۱۲۰ کیلوگرم تا ۱۸۲ کیلوگرم می باشد و در بین نر ها بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم است .
شیر نر دارای یال می باشد و یکی از بارزترین مشخصات ظاهری او محسوب می شود و این یال موجب می شود عظمت شیر چندین برابر نشان داده شود.
تولید مثل شیرها
شیر ها زمان مشخصی را برای تولید مثل ندارند و ماده شیر ها تا قبل از رسیدن به سن چهار سالگی یک بار بچه به دنیا می آورند و شیر ماده در طول سال چندین بار توانایی جفت گیری دارد .
برای آنکه ماده شیر آبستن شود به طور میانگین ۳۰۰ بار نزدیکی اتفاق می افتد که در طول دوره ۳ تا ۴ روزه با میانگین زمانی ۲۰ دقیقه تکرار می شود .
دوره بارداری شیر ماده ۱۱۰ روز است . در هر زایش بین یک تا چهار توله به دنیا می‌آورد . توله ها تا ماه ششم و هفتم از مادر خود تغذیه میکنند اما از ماه سوم شروع به خوردن گوشت به همراه شیر مادر میکنند.
سن به بلوغ رسیدن توله نر در سه سالگی می باشد و حتی می تواند در سن ۴۵ سالگی نر های گله های دیگر را نیز به خطر بیندازد و جای آنها را بگیرد.
شیرها در سن ۱۰ الی ۱۵ سالگی پیر می شوند .
بررسی رفتار شیرها
شیر زمان زیادی را استراحت می کند و به جرات می توان گفت که در طول روز ۲۰ ساعت را به استراحت می گذراند و همچنین آنها با غروب آفتاب فعالیتشان بیشتر می شود و به معاشرت داخل گروهی ، تمیز کردن خود و تخلیه شکم می پردازند.
مدت زمانی که شیر در هر روز برای خوردن خود می گذارد ۵۰ دقیقه است .
شیر ها چگونه زندگی می کنند؟
شیر ها به دو حالت مهاجران و مقیم ها به زندگی خود ادامه می دهند که در گروه های مقیم ها که به صورت گله زندگی می کنند معمولاً ۶ عدد ۵ عدد ماده و یک الی دو نر و گاهی حتی تعداد نر ها به چهار عدد می رسد و در بین این گله توله هایی از هر دو جنس نیز وجود دارد که پس از رسیدن به بلوغ توله های نر از گله مادر خود جدا می شوند و مستقیم زندگی می کنند.
دسته دیگر از شیرها مهاجر هستند این گروه به صورت تکی و دوتایی زندگی می کنند همچنین می تواند زندگی خود را تغییر دهد و به صورت مقیم باشند ولی ورود شیرهای ماده به گله جدید فقط با اجازه شیرهای ماده آن گله اتفاق می افتد و به همین دلیل ملحق شدن آنها به یک گله جدید کاری اغلب سخت است ، ولی شیر های نر می توانند راحت تر از شیرهای ماده وارد گله شوند .
وظیفه شکار بر عهده شیر ماده است ، زیرا چالاک تر ، سبک تر و سرعتی تر از شیر نر عمل می کند . شیر نر به دلیل داشتن یال و وزن بسیار زیاد سرعت کمتری دارد و هنگامی که طعمه شکار می‌شود به صورت گروهی برای از پای درآوردن طعمه جلو می روند .
تغذیه شیرها چیست؟
شیرهای ماده برای شکار اقدام میکنند و اغلب در یک گروه چندین شیر ماده برای محاصره طعمه جلو می‌روند و به دلیل آنکه نمی توانند به سرعت به طعمه برسند با استتار کردن خود تا فاصله ۳۰ متری شکار می‌روند و پس از آن با همدیگر به طعمه حمله کرده و طعمه را خفه میکنند، البته در بعضی از موارد شیر ماده سوراخ های تنفسی قربانی را گاز می گیرد و در بین آرواره خود نگه می دارد تا طعمه خفه شود .
شیرها معمولاً حیواناتی چون گاومیش آفریقایی ، زبرا ، گراز زگیل دار ، گاو وحشی را برای شکار ترجیح می دهند و همچنین به سراغ بعضی از گوزن ها و گراز ها می روند . در بعضی موارد دیده شده است که شیر ها آهو ها را شکار می کنند ولی کمتر پیش می آید که شیر به شکار زرافه برود زیرا احتمال زخمی شدن او توسط زرافه بیشتر است و همین طور فیل و کرگدن و اسب آبی به دلیل داشتن جثه بسیار بزرگ کمتر شکار شیرها می شوند .
زیستگاه شیر کجاست ؟
در گذشته، شیرها در قلمروهای وسیعی از آفریقا، آسیا و اروپا زندگی می کردند.
در آفریقا: از دشت های تانزانیا تا جنگل های بارانی کامرون و از جنوب صحرا تا راس خلیج عدن پراکنده بودند.
در آسیا: در شبه قاره هند، از ترکیه تا ایران و از قفقاز تا بنگال یافت می شدند.
در اروپا: در جنوب اروپا، از جمله یونان، ایتالیا و اسپانیا زندگی می کردند.
زیستگاه فعلی شیرها
متاسفانه، به دلیل شکار، تخریب زیستگاه و درگیری با انسان ها، پراکندگی شیرها به شدت کاهش یافته است.
در آفریقا: امروزه، شیرها عمدتاً در ساواناها و دشت های آفریقای شرقی و جنوبی یافت می شوند. تانزانیا، کنیا، بوتسوانا، آفریقای جنوبی و نامیبیا از جمله کشورهای با جمعیت قابل توجه شیر هستند.
در آسیا: تنها جمعیت باقی مانده شیر آسیایی در پارک ملی گیر هندوستان زندگی می کند. این جمعیت کمتر از ۷۰۰ شیر دارد و در معرض خطر انقراض شدید قرار دارد.
انواع نژاد و گونه‌های شیر و شیر ایرانی منقرض شده!
در حال حاضر، دو زیرگونه اصلی شیر وجود دارد که از نظر ظاهری، رفتاری و ژنتیکی با هم تفاوت دارند:
۱. شیر آفریقایی (Panthera leo leo):
- بزرگترین زیرگونه شیر: نرها به طور متوسط ۲.۵ متر (۸ فوت) طول و ۱.۲ متر (۴ فوت) ارتفاع دارند و وزن آنها می تواند به ۲۵۰ کیلوگرم (۵۵۰ پوند) برسد.
- یال ضخیم و تیره: یال شیر آفریقایی به طور قابل توجهی ضخیم تر و تیره تر از یال شیر آسیایی است.
- پراکندگی: در ساواناها، دشت ها و جنگل های باز آفریقا یافت می شود.
- رفتار اجتماعی: شیرهای آفریقایی در غرور زندگی می کنند که گروه های اجتماعی ۱۵ تا ۴۰ عضوی هستند.
- وضعیت حفاظتی: آسیب پذیر (طبق فهرست قرمز IUCN)
۲. شیر آسیایی (Panthera leo persica):
- کوچکترین زیرگونه شیر: نرها به طور متوسط ۲.۳ متر (۷.۵ فوت) طول و ۱ متر (۳ فوت) ارتفاع دارند و وزن آنها می تواند به ۱۹۰ کیلوگرم (۴۲۰ پوند) برسد.
- یال کوتاه و روشن: یال شیر آسیایی کوتاه تر و روشن تر از یال شیر آفریقایی است.
- پراکندگی: فقط در یک منطقه کوچک در جنگل گیر هندوستان یافت می شود.
- رفتار اجتماعی: شیرهای آسیایی تمایل دارند در گروه های کوچکتر ۲ تا ۶ عضوی زندگی کنند.
- وضعیت حفاظتی: در معرض خطر انقراض (طبق فهرست قرمز IUCN)
تفاوت های ژنتیکی
مطالعات ژنتیکی نشان داده است که شیرهای آفریقایی و آسیایی حدود ۱۲۰،۰۰۰ تا ۴۷۰،۰۰۰ سال پیش از یکدیگر جدا شده اند. این جدایی منجر به تفاوت های ژنتیکی متعددی بین این دو زیرگونه شده است.
غیر از این دو زیرگونه اصلی، در گذشته زیرگونه های دیگری از شیر نیز وجود داشته اند که منقرض شده اند:
- شیر بربری (Panthera leo leo subsp. barbarycus): زمانی در شمال آفریقا یافت می شد، اما در قرن بیستم منقرض شد.
- شیر کیپ (Panthera leo leo subsp. melanotis): زمانی در آفریقای جنوبی یافت می شد، اما در اواخر قرن نوزدهم منقرض شد.
- شیر ایرانی (Panthera leo persica subsp. persica): جمعیتی از شیرها است که هم‌اکنون تنها در جنگل گیر واقع در گجرات هند یافت می‌شود؛ جایی که به آن «شیر هندی» می‌گویند. زمانی در ایران و ترکیه نیز یافت می شد، اما در اوایل قرن بیستم منقرض شد.
ده واقعیت جالب درباره شیرها
شیرها اجتماعی ترین گربه سانان هستند: برخلاف سایر گربه سانان که انفرادی زندگی می کنند، شیرها در گروه هایی به نام “غُرُور” زندگی می کنند. غرور متشکل از ۱۵ شیر، از جمله ماده ها، توله ها و چند نر بالغ است.
شکارچیان اصلی: شیرها شکارچیان راس هرم غذایی هستند و به شکار حیواناتی نظیر گورخر، غزال، ایمپالا و بوفالو می پردازند. ماده ها نقش اصلی در شکار را بر عهده دارند و با همکاری یکدیگر طعمه را محاصره و شکار می کنند.
غرش قدرتمند: غرش شیر یکی از بلندترین صداها در دنیای حیوانات است و می تواند تا ۸ کیلومتر (۵ مایل) دورتر شنیده شود. شیرها از غرش برای برقراری ارتباط با یکدیگر، اعلام قلمرو و ترساندن شکارچیان استفاده می کنند.
یال نماد قدرت: یال شیر نر فقط یک وسیله آرایشی نیست. یال تیره تر نشان دهنده سن و قدرت بیشتر شیر نر است و در جذب ماده ها نیز نقش دارد.
بینایی انداز عالی: شیرها بینایی شش برابر بهتر از انسان ها دارند و می توانند در تاریکی مطلق نیز شکار خود را ببینند. این بینایی عالی به آنها در شکار شبانه و تعقیب طعمه کمک می کند.
خواب زیاد: شیرها حدود ۱۶ تا ۲۰ ساعت در روز را می خوابند. این خواب طولانی به آنها کمک می کند تا انرژی خود را برای شکار و محافظت از غرور ذخیره کنند.
مراقبت از توله ها: شیرها از توله های خود به خوبی مراقبت می کنند. ماده ها شیر خود را به توله ها می دهند و به نوبت از آنها محافظت می کنند. توله ها تا ۶ ماهگی از شیر مادر تغذیه می کنند و پس از آن به تدریج یاد می گیرند که شکار کنند.
در خطر انقراض: متأسفانه، شیرها در حال حاضر در معرض خطر انقراض هستند. از دست دادن زیستگاه، شکار و درگیری با انسان ها از جمله مهمترین تهدیدات علیه این موجودات باشکوه به شمار می روند.
تنوع زیستی: دو زیرگونه اصلی شیر وجود دارد: شیر آفریقایی و شیر آسیایی. شیر آفریقایی در ساواناها و دشت های آفریقا یافت می شود، در حالی که شیر آسیایی فقط در یک منطقه کوچک در هندوستان باقی مانده است.
نماد پادشاهی: شیرها از دیرباز به عنوان نماد پادشاهی، قدرت و شجاعت شناخته شده اند. آنها در بسیاری از فرهنگ ها و اساطیر نقش برجسته ای دارند و تصویری از آنها در پرچم ها، آرم ها و سایر نمادها استفاده می شود.
